Dünya İş Yapma Endeksinde Türkiye’nin Yeri

İş yapma endeksi her yıl düzenli olarak Dünya bankası tarafından yayınlanmaktadır. Rapor ülkelerde bir yatırımın başlaması için gerekli olan faktörleri sıralamaktadır. Ülke gruplarına göre ayrı ayrı hazırlanan sıralama istatistikleri girişimcilere yatırım yapılacak olan ülke ile ilgili karşılaştırma fırsatı vermektedir. Rapor 2003 yılından bu zamana kadar düzenli olarak hazırlanmaktadır.

Doing Business Raporu, yatırımcılara 10 kritere göre iş yapma endeksi hakkında bilgi vermektedir. Bu kriterler; İş kurma,  İnşaat ruhsatı işlemleri,  Elektrik bağlantısına erişim,  Gayrimenkul tescili,  Krediye erişim,  Yatırımcıların korunması,  Vergi ödeme,  Sınır ötesi ticaret, Sözleşmelerin uygulanması  ve Tasfiye işlemleri şeklindedir.

Bir girişimin başlayabilmesi için her ülkenin kendine göre uyguladığı prosedürler bulunmaktadır. Örneğin Azerbeycan, Kanada, Hong Kong, Jamaica, Korea, Makedonya ve Yen Zelenda’da  işe başlama için 2 adet evrak istenmektedir. Belarus,  Brezilya, Paraguay, Filipinler, Arabistan ve Venezuela’da 20 civarında evrak istenmektedir. Diğer taraftan Yeni Zelenda’da bir işe başlamak için yarım gün yeterli iken Brezilya’da bir işe başlayabilmek için 147 gün gerekmektedir. Diğer taraftan işe başlama maliyetinin toplam toplam sermaye içindeki payı Danimarka ve Slovenya’da % 0  iken Haiti’de bu oran % 250 olarak görülmektedir .

Raporda dikkat çeken bir husus şudur ki, yıllar itibariyle Türkiye’nin iş yapma sıralamasında ciddi bir yükseliş olmuştur. Türkiye 2008 yılında “İş Yapma Endeksi” inde 34 sıra birden yükselerek 91’inci sıradan 57’nci sıraya yükselmiştir .

Doing Business 2013 yılında 185 ülke için rapor hazırlarken 2016 yılı itibariyle bu sayı 190 olmuştur. Bu ülkelerden 48 tanesi Subsaharan Africa ülkesi, 32 tanesi Latin America ve Caribbean ülkesi, 25 tanesi East Asia ve Pasific ülkesi 25 tanesi Eastern Europe ve Central Asia ülkesi, 20 tanesi Middle East ve North Africa ülkesi, 8 tanesi South Asia ülkesi ve geriye kalan 32 ülke OECD high-income ülkesi olarak seçilmiştir. Doing Business raporunun kapsamı sınırlıdır. Makro ekonomik durumlar, Pazar koşulları, üretimin kalitesi, mülkiyet güvenliği gibi konular hakkında herhangi bir sıralama yapmamaktadır.

2017 Doing Business raporuna göre , işe başlama kolaylığı açısından OECD Yüksek Gelirli ekonomiler içerisinde 1. Sırada Yeni Zelenda, son sırada ise Yunanistan’ın yer aldığı görülmektedir. Hem OECD Yüksek Gelirli ekonomiler içerisinde hem de dünya sıralamasında yeni bir işe başlamanın en kolay olduğu ülke Yeni Zelenda olmuştur. Türkiye’nin sıralaması 190 ülke içerisinde 79 olarak gösterilmektedir. Dünya sıralamasında genel sıralaması 69 olan Türkiye’nin alt göstergelere göre sıralama yapıldığında sıralamasının 10 sıra düştüğü görülmektedir.  İşe başlamak için gerekli olan prosedürlerin kadın ve erkek ayrımına göre bakıldığında sayısının değişmediği en kötü performans 9 evrak sayısı ile Almanya’da , en iyi performansın 1 evrak sayısı ile Yeni Zelenda’da olduğu görülmektedir. Türkiye’de işe başlamak için gerekli olan evrak sayısı 7’dir.  İşe başlama gün sayısı olarak Polonya 37 gün ile en kötü ülke performansına sahiptir. Yeni Zelenda’da işe başlamak için yarım gün yeterlidir. Türkiye’de herhangi bir işe başlamak için 6.5 gün gereklidir.  İşe başlamak için gerekli olan maliyetin kişi başına düşen gelir içerisindeki payı en kötü performansın % 14.6 ile Kore’de, en iyi performansın % 0 ile Slovenya’da olduğu görülmektedir. Türkiye’de bu oran % 16.4’tür. Bu oran OECD ülkeleri ile kıyaslandığında oldukça yüksektir.  Türkiye genel olarak işe başlama konusunda prosedür sayısı ve işlem maliyetlerinin yüksek olduğu bir ülke olarak görülmektedir. İşlem sayısının azaltılması, alınan harçların azaltılması ve işe başlamak için gerekli olan zamanın kısaltılması üretimde verimlilik artışını sağlayacaktır.

2017 Doing Business raporuna göre OECD Yüksek Gelirli ekonomiler içerisinde İnşaat izinlerinin alınması konusunda en iyi performansın, Yeni Zelanda’ya aittir. Türkiye’nin sıralaması 190 ülke içerisinde 102. Sırada yer almaktadır. Dünya sıralamasında genel sıralaması 69 olan Türkiye’nin alt göstergelere göre sıralama yapıldığında sıralamasının 40 sıra düşmektedir. İnşaat izni alınması için gerekli olan prosedürler ile ilgili en kötü performans 21 prosedür ile Çek Cumhuriyeti’nde, en iyi performans ise 7 prosedür ile İsveç’tedir. Türkiye’de inşaat izni alınabilmesi için prosedür sayısı 18 adettir.  İnşaat izni alınabilmesi için gerekli olan gün sayısının Slovakya’da 286 gün Kore’de 28 gündür. Türkiye’de inşaat izni alınabilmesi için gerekli olan zaman 103 gündür. İnşaat izni alınabilmesi için ortaya çıkan maliyetin kişi başına düşen gelir içerisindeki payı en kötü performansın % 5.4 ile İrlanda’da, en iyi performansın % 0.1 ile Slovakya’dadır. Türkiye’de bu oran % 3.5’tir. Yapılan inşaatların kalite endeksi (0-15) değerleri arasında değerlendirildiğinde en kötü performansın 8 değeri ile Norveç’te, Lüksemburg’ta 15 ve  Türkiye’de 9.5’tir.

2017 Doing Business raporuna göre OECD Yüksek Gelirli ekonomiler içerisinde Elektrik bağlatma endeksi sıralamasında en kötü performans 190 ülke içinde 121. sırada yer alan Macaristan’a en iyi performansın Kore’de olduğu görülmektedir. Türkiye’nin sıralaması 190 ülke içerisinde 58’tir. Elektrik bağlatmak için gerekli olan prosedürlerin 32 ülke arasında en kötü performans 7 evrak sayısı ile Portekiz’de , en iyi performans 3 evrak sayısı ile Kore’dedir. Türkiye’de elektrik bağlatmak için gerekli olan evrak sayısı 4’tür.  Elektrik bağlatmak için gerekli olan gün sayısı Macaristan’da 37, Kore’de 18 gün ve  Türkiye’de 63 gündür. Elektrik bağlatmak için gerekli olan maliyetin kişi başına düşen gelir içerisindeki payı ile ilgili en kötü performans % 216.1 ile Macaristan, en iyi performans ile % 0 Japonya’dadır. Türkiye’de bu maliyet % 617.3’tür. Bu oran OECD ülkeleri ile kıyaslandığında oldukça yüksektir.  Türkiye genel olarak elektrik bağlatma konusunda prosedür sayısı ve işlem maliyetlerinin yüksek olduğu bir ülke olarak görülmektedir. İşlem sayısının azaltılması, alınan harçların azaltıması ve elektrik bağlatmak için gerekli olan zamanın kısaltılması yatırımların daha hızlı başlatılmasını sağlayacaktır.

2017 Doing Business raporuna göre OECD Yüksek Gelirli ekonomiler içerisinde Tapu Siciline kayıt endeksi sıralamasında Yunanistan 190 ülke içinde 141. sırada yer alarak en kötü performansa,  Yeni Zelenda ise 1. Sırada en iyi performansa sahiptir. Türkiye’nin sıralaması 190 ülke içerisinde 54’tür. Tapu Siciline kayıt için gerekli olan prosedürlerin 32 ülke arasında en kötü performansın 10 prosedür ile Yunanistan’da, en iyi performansın 1 prosedür ile İsveç’te olduğu görülmektedir. Türkiye’de Tapu Siciline Kayıt için gerekli olan prosedür sayısı 4’tür.  Tapu Siciline Kayıt için gerekli olan gün sayısı olarak İsrail 81 gün ile en kötü ülke performansına sahiptir. Portekiz’de Tapu Siciline kayıt için 1 gün yeterlidir. Türkiye’de 7 gün içerisinde Tapu Siciline kayıt yapılmaktadır. Türkiye genel olarak Tapu Siciline Kayıt endeksinde sıralama olarak OECD ortalamasının altındadır.

2017 Doing Business raporuna göre OECD Yüksek Gelirli ekonomiler içerisinde Kredi Alma endeksi sıralamasında Lüksemburg 190 ülke içinde 170. sırada, Yeni Zelenda 1. sırada yer almaktadır. Türkiye’nin sıralaması 190 ülke içerisinde 82’dir. Kredi alanların yasal haklarının korunması ile ilgili en kötü performans (0-12) değerleri arasında 2 değeri ile İtalya’da, en iyi performans ise 12 değeri ile Yeni Zelenda’dadır.  Türkiye’de kredi alanların yasal haklarının korunması ile ilgili değerin 3 olduğu görülmektedir.

2017 Doing Business raporuna göre OECD Yüksek Gelirli ekonomiler içerisinde Azınlık Pay Sahibi Yatırımcıların Korunması endeksine göre en kötü performans 190 ülke içinde 123. sırada Lüksemburg’a, en iyi performans ise Yeni Zelenda’ya aittir. Türkiye’nin sıralaması 190 ülke içerisinde 22 olarak görülmektedir. Türkiye’nin sıralaması bölge ortalamasının oldukça üstündedir.

2017 Doing Business raporuna göre OECD Yüksek Gelirli ekonomiler içerisinde Vergilerin Ödenmesi endeksi sıralamasında İtalya’nın 190 ülke içinde 129. sırada İrlanda’nın 1. sırada yer almaktadır. Türkiye’nin sıralaması 190 ülke içerisinde 128’tir. Yıl içerisinde ödenen vergilerin sayısı açısından bölge içerisindeki en kötü performans 33 ile İsrail’de iken bu sayı Türkiye’de 11’dir. Toplam karın yüzdesi olarak alınan vergi oranı açısından en kötü performansın % 62.8 ile Fransa’da, en iyi performansın % 21 Kanada’dadır. Türkiye’de karın % 41.1’nin vergi olarak ödenmektedir.

2017 Doing Business raporuna göre OECD Yüksek Gelirli ekonomiler içerisinde Sözleşmelerin Uygulanması endeksi sıralamasında en kötü performans 190 ülke içinde 133. sırada Yunanistan’ın, en iyi performans, Kore’ye aittir. Türkiye’nin sıralaması 190 ülke içerisinde 33 olarak görülmektedir. Bir ticaret davasının sonuçlanması için Yunanistan’da 1580 güne ihtiyaç vardır. Yeni Zelenda’da herhangi bir ticaret davası 216 günde sonuçlanmaktadır. Türkiye’de ise bunun için 580 güne ihtiyaç bulunmaktadır.

2017 Doing Business raporuna göre OECD Yüksek Gelirli ekonomiler içerisinde İflasın Çözümü endeksi sıralamasında OECD Yüksek Gelirli Ekonomilerden Lüksemburg’un 190 ülke içinde 82. Sırada, en iyi performansın 1. sırada Finlandiya’dadır. Türkiye’nin sıralaması 190 ülke içerisinde 126 olarak görülmektedir.

İş Yapma Kolaylığı sıralamasında 2012 yılında 71. sırada olan Türkiye, 2016 yılında iki sıra yükselerek 69. sıraya gelmiştir. Doing Business raporunda bölgelere ve gelir seviyelerine göre yapılan karşılaştırmalar sayesinde yatırımcılar hangi ülkede yatırım yapacaklarına karar vermektedir. Küreselleşmenin dünyayı küçük bir köye çevirdiği günümüzde yatırımcılar, sabit sermaye yatırımlarını en düşük maliyet, en hızlı şekilde ve en verimli şekilde gerçekleştirmek için Doing Business raporuna dikkat etmektedir. OECD Yüksek Gelirli Ekonomiler ile Türkiye karşılaştırması yatırımcıların bu ülkeler içerisinde hangi ülkede daha kolay yatırım yapılabilir noktasında önem arz etmektedir. Türkiye OECD ülke ortalamasının üzerinde iş yapma kolaylığına sahip bir ülke olmakla birlikte Kredi alma, iflasın çözülmesi ve vergilerin ödenmesi ile ilgili olarak önlemler alması gerekmektedir.

Türkiye’de uygulanan vergi afları, teşvikler, indirimler gibi uygulamalar yatırımcıları küresel kriz ortamında rahatlatmıştır. Bürokratik işlemlerin her geçen gün azaltılması, hükümetin uyguladığı istikrar politikalarının etkisi gibi faktörler Türkiye için olumlu gelişmeler olarak değerlendirilebilir. Fakat Türkiye’de yaşanan terör olayları, hain darbe girişimi gibi olağanüstü olaylardan dolayı yatırım ortamı ile ilgili bazı olumsuz koşulların oluşmuştur.  Fakat kısa süre içerisinde alınan önlemler ile bu olumsuz koşullar hızlı bir şekilde ortadan kalkmaktadır. Gelişen ve büyüyen Türkiye ilerleyen yıllarda Doing Business sıralamasında üst sıralara çıkması için yatırım yapılabilme ortamının hızlı bir şekilde geliştirilmesi gerekmektedir. Ülkemizde gelecek dönemlerde yönetim sisteminde bazı değişiklikler yapılması planlanmaktadır. Ülke yönetiminde kararların tek merkezden ve hızlı bir şekilde alınması işe başlama kolaylığı açısından faydalı olacaktır.