Finansal Kiralama Sözleşmelerinin Hukuki Mahiyeti ve Uygulama Riskleri

1. Giriş: Neden Finansal Kiralama?
İş dünyasında üretim araçlarına, ticari gayrimenkullere veya yüksek maliyetli ekipmanlara erişim sağlamak isteyen işletmeler için finansal kiralama (leasing), önemli bir finansman aracı olarak öne çıkar. Ancak finansal kiralama sözleşmeleri, basit bir kira ilişkisinden çok daha fazlasını içerdiğinden, sözleşmenin hukuki doğası, tarafların yükümlülükleri ve fesih sonrası süreçler büyük önem taşır.

2. Finansal Kiralama Nedir?
Finansal kiralama, 6361 sayılı Finansal Kiralama, Faktoring ve Finansman Şirketleri Kanunu’na göre, kiraya verenin (leasing şirketinin) sözleşme süresi boyunca kiracıya bir malı kullanma hakkı tanıdığı, bedelin taksitler hâlinde ödendiği ve sözleşme sonunda malın mülkiyetinin kiracıya geçebildiği finansman temelli bir kira ilişkisidir.

3. Sözleşmenin Tarafları ve Unsurları
Finansal kiralama sözleşmesinin tarafları:
– Kiraya veren (leasing şirketi): Finansal kiralama yetkisi olan lisanslı bir finans kuruluşudur.
– Kiracı (müşteri): Üretim veya hizmet amacıyla malı kullanmak isteyen işletme ya da gerçek kişidir.

Sözleşmenin temel unsurları:
– Malın mülkiyeti kiraya verende kalır.
– Mal, kiracının seçim ve talebi doğrultusunda temin edilir.
– Sözleşme süresi boyunca malın kullanım hakkı kiracıya aittir.
– Kira bedelleri taksitli olarak ödenir.
– Genellikle sözleşme sonunda malın mülkiyeti kiracıya geçer (satın alma opsiyonlu kiralama).

4. Kiracının Temerrüdü, Sözleşmeye Aykırı Davranışı veya İflası Halinde Fesih ve Malın Geri Alınması Süreci

Finansal kiralama sözleşmesinin kiracının temerrüdü veya sözleşmeye aykırı davranışı nedeniyle feshedilmesi durumunda, kiraya verenin söz konusu malı geri alabilmesi için Türk hukukunda belirli bir prosedürü izlemesi gerekir. Malın mülkiyeti kiraya verende kalsa dahi, zilyetlik kiracıda olduğundan, malın fiilen geri alınabilmesi için mahkemeden teslim kararı alınması ve ardından ilamlı icra takibi yoluyla taşınırın tesliminin sağlanması gerekir.

Bu çerçevede, kiraya verenin doğrudan icra takibi başlatarak taşınırı geri alması mümkün değildir. Uygulamada, teslim talepleri çoğu zaman istihkak davası yerine açılan teslim talepli eda davaları yoluyla ileri sürülmekte, ardından İcra ve İflas Kanunu m.24 ve devamı uyarınca ilamlı takip aşamasına geçilmektedir.

Kiracının İflası: Kiracının iflas etmesi halinde, finansal kiralamaya konu mal, kiracının haczedilebilir mal varlığına dahil edilmez. Çünkü söz konusu malın mülkiyeti, sözleşme süresince kiraya verende kalmaya devam eder. Dolayısıyla malın iadesi, iflas tasfiyesi ya da konkordato sürecinde de talep edilebilir.

Bu yönüyle finansal kiralama sözleşmelerinde, kiraya verene tanınan rehin hakkı niteliğindeki bu zilyetlik güvencesi, özellikle kriz dönemlerinde sözleşmenin pratik ve hukuki değerini artırmakta; malın geri alınmasını kolaylaştırmakta ve kiraya vereni riskten korumaktadır.

5. Uygulama Riskleri ve Hukuki Uyuşmazlıklar
– Kiracının malı hor kullanması veya üçüncü kişilere devretmesi
– Kiracının iflası veya konkordato ilan etmesi
– Yetersiz teminat alınması veya malın değer kaybı
– Sözleşmenin hüküm eksikliği veya açık hükümlerle desteklenmemesi

6. Finansal Kiralama ile Vergisel Avantajlar
– Kiraya veren şirket, KDV istisnası ve amortisman hakkı gibi avantajlardan yararlanabilir.
– Kiracı açısından ödenen kira bedelleri gider olarak gösterilebilir ve vergi matrahını düşürür.
– Ancak finansal kiralama, bilanço dışı değil bilanço içi borçlanma olarak görüldüğünden, finansal rasyolar üzerinde doğrudan etki yapar.

7. Sonuç: Doğru Kurgulanmış Sözleşmeler Hayati Önemde
Finansal kiralama sözleşmeleri, finansman sağlamak isteyen şirketler için cazip fırsatlar sunsa da, uygun hukuki zemin ve risk analizine dayanmadan yapılan sözleşmeler ciddi hukuki ve mali sorunlara yol açabilir. Bu nedenle sözleşmelerin hazırlanması aşamasında hem hukukçuların hem de finansal danışmanların birlikte hareket etmesi büyük önem taşır.