Ticari İşlerde Faiz ve Türleri

Giriş

Faiz, konusu para olan borçlarda alacaklıya, parasından mahrum kaldığı süre için sağlanan hukuki semeredir. Başka bir anlatımla faiz, geç elde edilen alacağın ürünüdür. Temel bir hukuki kavram olan faiz, ticaretin neredeyse her alanında uygulanmaktadır. Faiz alacağı asıl alacağa bağlı fer’i nitelikte bir hak olduğundan, bu alacağın doğması ve geçerliliği asıl alacağın varlığına bağlıdır. Faize ilişkin en temel düzenleme 3095 Sayılı Kanuni Faiz ve Temerrüt Faizine İlişkin Kanun’dur. Türk Ticaret Kanunu İle Türk Borçlar Kanununda faizin ödenmesi gereken haller düzenlenmiş olup ilgili hükümlere göre faiz; sözleşmeden ve sözleşme dışı sorumluluktan doğabilmektedir.

Ticari İş Nedir

Bir işin ticari iş olarak nitelendirilmesi o işe uygulanacak hükümler bakımından önem arz eder. Zira ticari işlere uygulanacak hükümler, ticari hayatın gerekleri göz önüne alınarak adi işlere uygulanacak hükümlerden farklı esaslara tabi tutulmuştur. Bunun en temel görünümü ise faize ilişkin hükümlerin uygulanabilmesidir. Bir işin ticari iş olduğuna ilişkin kıstaslar, Türk Ticaret Kanununun 3. maddesi ve 19. maddesinde düzenlenmiştir.

TTK m. 3: “Bu Kanunda düzenlenen hususlarla bir ticari işletmeyi ilgilendiren bütün işlem ve fiiller ticari işlerdendir.” hükmü uyarınca, bir iş Türk Ticaret Kanununda düzenlenmiş ise ticari işletmeyi ilgilendirip ilgilendirmediğine bakılmaksızın ticari iş sayılacaktır.

TTK m. 19: “(1)Bir tacirin borçlarının ticari olması asıldır. Ancak, gerçek kişi olan bir tacir, işlemi yaptığı anda bunun ticari işletmesiyle ilgili olmadığını diğer tarafa açıkça bildirdiği veya işin ticari sayılmasına durum elverişli olmadığı takdirde borç adi sayılır. (2) Taraflardan yalnız biri için ticari iş niteliğinde olan sözleşmeler, Kanunda aksine hüküm bulunmadıkça, diğeri için de ticari iş sayılır.” hükmü uyarınca, bir tacirin borçlarının ticari olması asıldır ve tacirin ticari işletmesi ile ilgili olmasa dahi kural olarak bütün borçları ticari niteliktedir. Hüküm lafzından anlaşılacağı üzere; tacirin borçlarının ticari olmasına ilişkin olan bu karine tüzel kişiler bakımından mutlak nitelik taşır. Yani tüzel kişi tacirin adi sahası yoktur. Gerçek kişi tacir bakımından ise; ticari iş karinesi mutlak nitelik taşımaz. TTK m. 19/1 ikinci cümlesinde gerçek kişi tacir bakımından iki istisnai hal öngörülmüştür. Buna göre gerçek kişi tacir, işlemi yaptığı anda bunun ticari işletmesiyle ilgili olmadığını diğer tarafa açıkça bildirdiği veya işin ticari sayılmasına durum elverişli olmadığı takdirde borç adi sayılır. Mezkur hükmün ikinci fıkrası uyarınca; taraflardan biri için ticari nitelikte olan bir işin diğer taraf için de ticari nitelikte olmasını sözleşme ilişkisinin varlığına bağlamıştır. Ezcümle, taraflardan biri için ticari sayılan bir işin diğer taraf için de ticari iş sayılabilmesi için bu işin bir sözleşmeden kaynaklanıyor olması ve Kanunda aksine bir düzenlemenin bulunmaması şartı aranır.

Faiz Türleri

1- Anapara (Kapital/Sermaye) Faizi – Temerrüt (Gecikme) Faizi

Anapara faiz oranı, alacaklının borcun vadesine kadar parasından mahrum kalması karşılığında ödenen faizdir. Temerrüt faizi ise temerrüt halinde, yani borçlunun borcunu hiç ifa etmemesi ya da borcunu vadesi geçtikten sonra ifa etmesi hallerinde söz konusudur. Sözleşmede aksine hüküm yoksa temerrüt faizi, vadenin bitiminden ve belli bir vade yoksa ihtar gününden itibaren işlemeye başlar.

2- Kanuni (Yasal) Faiz – Akdi (İradi) Faiz

Taraflar arasında faiz oranı kararlaştırılmamakla beraber Kanunun faiz ödenmesi gerektiğini öngördüğü hallerde ödenecek faiz, kanuni faiz olarak nitelendirilir. Kanuni faiz oranı 3095 Sayılı Kanun hükümlerine göre tespit edilir.

Akdi faiz ise adından da anlaşılacağı üzere tarafların aralarındaki sözleşme ile belirledikleri faizdir. Anapara faizi ya da temerrüt faizi niteliğinde olabilmektedir. Ticari işlerde hem anapara hem de temerrüt faiz miktarı serbestçe kararlaştırılabilir (TTK m. 8/1).

3- Basit (Adi) Faiz – Bileşik (Mürekkep) Faiz

Basit faiz – bileşik faiz ayrımı, faizin hesaplanma şeklinden kaynaklanan bir ayrımdır. Basit faiz, sadece anaparaya faiz işletilmesini ifade eder. Faizin belli devreler sonunda anaparaya eklenmesi suretiyle yeniden oluşan meblağa faiz yürütülmesi ise bileşik faiz olarak adlandırılır. Bileşik faiz kural olarak yasak olsa da 3095 sayılı Kanunun 3. maddesi uyarınca; “(1)Kanuni faiz ve temerrüt faizi hesaplanırken mürekkep faiz yürütülemez. (2)Bu konuya ilişkin Türk Ticaret Kanunu hükümleri saklıdır.” hükmü uyarınca TTK m. 8/2 hükmüne atıf yapılarak bileşik faiz yasağına istisna getirilmiştir.

4- Mevduat Faizi

Mevduata uygulanan faizdir. Mevduat kavramı ise Bankacılık Kanununda yazılı ya da sözlü olarak veya herhangi bir şekilde halka duyurulmak suretiyle ivazsız veya bir ivaz karşılığında, istendiğinde ya da belli bir vadede geri ödenmek üzere kabul edilen para olarak tanımlanmıştır.

5- Reeskont Faizi

Reeskont faizi, vadesi gelmemiş senedin bugünkü değere indirgenmesinde kullanılan oranı ifade eder. Bu oran, T.C. Merkez Bankası’nın politika faiziyle uyumlu şekilde belirlenir ve kredi maliyetlerini doğrudan etkiler. Reeskont faiz oranı, finansal sistemin genel faiz dinamikleriyle yakından ilişkilidir.

17.09.2025 tarihi itibariyle Reeskont Faiz 41,25 oranında uygulanmaktadır.

6- Avans Faizi

Avans faizi, T.C. Merkez Bankası tarafından belirlenen ve ticari işlerde uygulanan özel faiz oranıdır. Merkez Bankası, reeskonta kabul edebileceği senetler karşılığında avans da verebilmektedir. İşte bu avans verme işlemi için uygulanan faiz oranı avans faiz oranı olarak ifade edilmektedir.

17.09.2025 tarihi itibariyle Avans Faiz 42.25 oranında uygulanmaktadır.

7- Adi Faiz – Ticari Faiz

Ticari olmayan işlerde uygulanan faiz, adi faiz olarak nitelendirilir ve Türk Borçlar Kanunu hükümleri uygulanır. Ticari işlerde uygulanan faiz ise ticari faizdir.

Ticari İşlerde Faizin Özellikleri

• Kararlaştırılmamış Olsa Dahi Faizin Talep Edilebilmesi
• Faiz Oranlarının Serbestçe Kararlaştırılabilmesi
• Bileşik Faizin Uygulanabilmesi

Sonuç

Ticari işlerde faiz; gerek Türk Ticaret Kanunu gerekse 3095 Sayılı Kanun hükümleri çerçevesinde, adi işlerden ayrılan ve ticari hayatın gerekliliklerini önceleyen özel kurallara tabi tutulmuştur. Bir işin ticari iş sayılmasıyla birlikte; faize ilişkin hükümler kendiliğinden uygulanır hale gelir ve tacirler arasındaki ilişkilerde faiz, hem talep koşulları hem de oran bakımından daha geniş bir serbestiye kavuşur. Sonuç olarak ticari işlerde faiz; ticari hayatın hızlı işleyişini, özen yükümlülüğünü ve tacirler arasındaki ekonomik dengeyi gözeten, daha esnek ve piyasa odaklı bir düzenleme alanı yaratmaktadır. Bu hükümler, hem alacaklıyı koruma hem de finansal istikrarı sağlama hedefi arasındaki dengede özel bir konum işgal eder.